Αρχηγός του Αγώνα  

Καβαλώντας το άλογό του, με το όπλο στον ώμο, από χωριό σε χωριό, σέρνει τα σκονισμένα του ράσα, σαν τροπαιοφόρος Άγιος, αψηφώντας κινδύνους, με την καρδιά του γεμάτη αγάπη για να σώσει τον ελληνικό λαό.

Μάχες χωρίς όπλα  

Εκατοντάδες είναι τα ονόματα στο Πάνθεο των ηρώων του Μακεδονικού Αγώνα. Όμως, ο Ίων Δραγούμης, ο Δημήτριος Καλαποθάκης και ο Λάμπρος Κορομηλάς έχουν εξασφαλίσει μια ξεχωριστή θέση στην Ιστορία, διότι, αν και δε διακρίθηκαν μαχόμενοι με το όπλο στο χέρι, αποτέλεσαν, με όσα έκαναν, ένα από τα ισχυρότερα «όπλα» του έθνους στον αγώνα για τη διατήρηση της ελληνικότητας της Μακεδονίας.

Ο πρώτος Μακεδονομάχος  

Είμαι Έλληνας. Πεθαίνω ευχαριστημένος, γιατί πεθαίνω για την εθνική μου ιδέα. Η φυλή μου είναι τόσο μεγάλη, ώστε και χιλιάδες σαν και μένα να κρεμάσετε, δεν θα μπορέσετε να κόψετε την αιώνια κι ένδοξη ζωή της. Εκτέλεσα το καθήκον μου προς την πατρίδα. Εύχομαι στα παιδιά μου σαν μεγαλώσουν, να συνεχίσουν το έργο μου.

Ένας ατρόμητος ήρωας  

«Δε με χωράει ο τόπος εδώ μακριά από την πατρίδα. Εκεί πάνω τα αδέλφια μας σκοτώνονται άδικα. Θα πάω και εγώ να πέσω στη Μακεδονία». «Θα μπω μόνος στην καλύβα…» και σαν άφοβο παλικάρι επιτίθεται μόνος εναντίον έξι…

Το αγνό παλικάρι  

«Εγώ, ο καπεταν-Άγρας, σας στέλνω το μήνυμά μου. Βρίσκομαι στις κάτω καλύβες με τους άντρες μου και σας προσκαλώ να βγείτε, να μετρηθούμε.» και λέει στα παλικάρια του: «Ε, τι λέτε, παιδιά; Είναι κανένας από σας που φοβάται για τη ζωή του; Που βάζει με τον νου του πως θα ξημερωθεί;»

Ηρωισμός κι ανδρειοσύνη  

«Επιλέγοντας το στάδιο αυτό, δεν υπάκουσα παρά σε μια ιδέα, να φανώ χρήσιμος στον πλησίον και στον τόπο μου… Θέλω να υπηρετήσω την Πατρίδα μου και για αυτή να πεθάνω».

Αν σήμερα υπάρχει Μακεδονία, οφείλεται και στην Εκκλησία. Στα εκλεκτά της μέλη που εργάστηκαν υπεράνθρωπα νύχτα και ημέρα, θυσιάζοντας και τη ζωή τους υπέρ του Γένους. Πάνω από διακόσιοι ιερωμένοι, λένε οι μαρτυρίες, βρήκαν φρικτό θάνατο στον Μακεδονικό Αγώνα. Η Εκκλησία θυσιάστηκε και θα θυσιάζεται πάντα ως Μητέρα και προστάτης των παιδιών της.

Το θεριό του Βάλτου  

Μπροστά πηγαίνει ο οπλαρχηγός από τα Γιαννιτσά, το «θεριό» του Βάλτου. Σκυφτός, με το τουφέκι έτοιμο, κοιτάζει γύρω με μεγάλη προσοχή. Με το ένα χέρι κάνει νοήματα στους άλλους να προχωρούν ή να σταματούν. Με το άλλο κουνά το κουπί…

«Ζήτω η Ελλάδα. Μακεδονία Ελληνική. Ζήτω η ελευθερία». Δεν το είπε στα ελληνικά, γιατί δεν ήξερε να τα μιλάει, αλλά ένιωθε και ήταν Έλληνας… Οι σλαβόφωνοι αυτοί ήρωες ήταν που πρώτοι κράτησαν την Ελλάδα στη Μακεδονία. Μετά ήρθαν ο Παύλος Μελάς και άλλα παλικάρια από την ελεύθερη Ελλάδα για να την υπερασπιστούν… Όλοι αυτοί ήταν και είναι οι γνήσιοι Μακεδόνες. Αυτοί που δε μιλάνε μόνο ελληνικά τα χείλη τους, αλλά και η καρδιά τους.

Ένα πλήθος αμέτρητο σκλαβωμένων Ελλήνων βαδίζει βουβό, σιωπηλό, τους δρόμους της πόλης συνοδεύοντας τα φέρετρα. Ένα παιδάκι πάει μπροστά με έναν σταυρό από κόκκινα τριαντάφυλλα, όπως το αίμα των παλικαριών, των υπερασπιστών του Σταυρού που έπεσαν για την τιμή Του.

“Μεγάλη μου τιμή να εργαστώ και εγώ για να γίνει η Μακεδονία ελεύθερη και ελληνική.”
“Είναι δύσκολη αποστολή αυτή που σου ζητά η πατρίδα. Δεν πρέπει να πεις τα μυστικά και ας χρειαστεί να δώσεις και τη ζωή σου.”
“Είμαι Έλληνας και δε θα προδώσω ποτέ! Να! Φιλάω σταυρό.”
Και αφού σταυροκοπήθηκε φίλησε τον σταυρό που σχημάτισαν τα δάχτυλά του. Και από τότε βοηθά και εκείνος τον αγώνα.

Αρχινά το μοιρολόγι. Κλαίει και σιγοτραγουδά τον ευγενικό και όμορφο αξιωματικό που άφησε γυναίκα, μικρά παιδιά και πλούτη και ήρθε να σκοτωθεί για τη Μακεδονία. Κλαίει τη λεβεντιά, τη γλύκα, την καλοσύνη του.

Παντού σκοτάδι και απαιδευσιά. Οι Έλληνες δεν ξεχνούσαν μόνο πώς να μιλούν, αλλά και πού να πιστεύουν. Δεν ήξεραν καν ποιοι είναι. Και τότε στέλνονται στα χωριά οι δάσκαλοι-απόστολοι…

Δασκάλα κατάσκοπος  

Εκείνη σιωπηλή, δέχεται τα χτυπήματα με ψηλά το κεφάλι σαν γνήσια Ελληνοπούλα. Της χαράζουν με το μαχαίρι σιγά σιγά το σώμα. Εκείνη σιωπηλά υπομένει για την πατρίδα. Προσεύχεται και χαμογελά. Βλέποντας ότι δεν μπορούν να της πάρουν τίποτα, της καρφώνουν το μαχαίρι στην καρδιά και τη σκοτώνουν.

"Η δασκάλα μας ζει!"  

Την τοποθετούν πάνω σε φορείο και σταματούν για λίγο σ᾿ όλα τα χωριά. Στην πλατεία κάθε χωριού, συνάζονται οι κάτοικοι και τους μιλά για τη γλυκιά πατρίδα. «Είμαι Ελληνίδα δασκάλα», έτσι ξεκινά τον λόγο της. Και οι χωρικοί σκύβουν ευλαβικά και θέλουν να φιλήσουν το χέρι της ηρωίδας, που πάλεψε με τον εχθρό για την Ελλάδα. Το αίμα της σε εκείνη την πορεία σταγόνα σταγόνα βάφει τη μακεδονική γη.

Η δασκάλα της Βογδάντσας  

Τα παιδιά κρέμονται απ’ τα λόγια της, αλλά και οι μεγάλοι, γιατί σε όλο το χωριό μιλά για την αλήθεια, για τη Μακεδονία. Και έτσι σιγά-σιγά γνωρίζουν από το στόμα της την αληθινή τους ιστορία, εκείνη που κρατάει πολλές χιλιάδες χρόνια κι είναι γεμάτη από ηρωισμούς, θυσίες, μεγαλουργήματα.

Η Νεράιδα του Βάλτου  

Πολεμούσε ηρωικά. Πυροβολούσε πότε από το ένα παράθυρο και πότε από το άλλο τρέχοντας γρήγορα και σκοπεύοντας. Οι Βούλγαροι έβαλαν φωτιά στον διπλανό αχυρώνα και έσπασαν με τσεκούρια τα παράθυρα του σχολείου, για να την πιάσουν και να τη σφάξουν ζωντανή. Άρχισαν να την ψάχνουν μέσα στις φλόγες. Η ατρόμητη Ελληνίδα μάζεψε όσες δυνάμεις της απόμειναν και την τελευταία στιγμή κατάφερε να χωθεί στη μυστική καταπακτή του Σχολείου.

Μαθήματα θυσίας  

«Από εμάς εξαρτάται το μέλλον της πατρίδας μας. Με κάθε θυσία, δεν πρέπει να αφήσουμε να χαθεί τίποτα ελληνικό. Θα κρατήσουμε ζωντανό το φως της φυλής για να λάμπει και να μεγαλουργεί»